
Bugün, 21 Haziran 2025, kuzey yarımkürede yılın en uzun günü ve en kısa gecesi yaşanıyor. Astronomik olarak yaz mevsiminin başlangıcını simgeleyen bu tarih, aynı zamanda doğa döngüsünde önemli bir dönüm noktasını temsil ediyor.
Güneş ışınları bugün tam olarak Yengeç Dönencesi’ne dik açıyla düşüyor. Bu nedenle kuzey yarımkürede öğle saatlerinde gölgeler yıl boyunca olabilecek en kısa halini alıyor. Türkiye’nin büyük bölümünde güneş, yılın en yüksek konumuna ulaşırken gündüz süresi de 15 saate kadar çıkıyor.
21 Haziran Yaz Dönümü ve Ekinoks
21 Haziran’da, öğle saatlerinde gölgeler yılın en kısa haline geliyor. Gündüz süresi Türkiye’nin bazı bölgelerinde 15 saate kadar uzuyor. Bu doğa olayı bilimsel olarak “gündönümü” (solstis) olarak adlandırılsa da, halk arasında zaman zaman yanlış şekilde “ekinoks” olarak anılıyor. Oysa ekinoks, gece ve gündüzün eşit olduğu ilkbahar ve sonbahar geçişlerine verilen isimdir.
Yaz dönümü yalnızca sıcak günlerin habercisi değil, aynı zamanda tarih boyunca birçok uygarlık için anlam yüklü bir gündü. Antik çağlarda tarım faaliyetlerini düzenlemek amacıyla gökyüzü hareketleri dikkatle izlenirdi. İngiltere’deki Stonehenge gibi bazı anıtsal yapılar, güneşin bu özel gündeki konumuna göre inşa edilmiştir. Bugün hâlâ İskandinav ve Baltık ülkelerinde “Midsommar” adı verilen geleneksel kutlamalar yapılmaktadır.
21 Haziran’dan sonra gündüzler kademeli olarak kısalmaya, geceler ise uzamaya başlar. Ancak sıcaklıklar hemen düşmez; çünkü yeryüzü güneşten aldığı ısıyı bir süre daha muhafaza eder. Bu nedenle temmuz ve ağustos ayları genellikle yılın en sıcak dönemleri olarak yaşanır.
Gündönümünü Eskiden Nasıl Ölçerlerdi?
Antik çağlarda insanlar gündönümünü gökyüzü gözlemleriyle belirlerdi. Gölge boyları, güneşin doğuş ve batış noktaları dikkatle takip edilirdi. Mısır’da piramitler, Maya uygarlığında ise tapınaklar bu tür astronomik olaylara göre inşa edilirdi. Taş Devri’ne ait Stonehenge gibi yapılar da güneşin 21 Haziran sabahı doğduğu doğrultuya hizalanmıştır. Bu gözlemler, hem takvimlerin oluşturulmasında hem de tarımsal faaliyetlerin zamanlamasında büyük önem taşırdı.
Güney Yarımkürede Kış
Öte yandan, güney yarımkürede tam tersi bir süreç başlamaktadır. Avustralya, Güney Afrika ve Arjantin gibi ülkelerde bugün kış mevsimi başlıyor. Bu bölgelerde yılın en kısa gündüzü ve en uzun gecesi yaşanıyor.
21 Haziran yaz dönümü, takvimdeki bir geçiş olmanın ötesinde, doğanın ritmini ve güneşle kurduğumuz kadim ilişkiyi hatırlatıyor.