Metehan Demir
Bu yazımızda uzun yıllar boyunca Orta Asya’da hüküm sürmüş ve birçok devlete boyun eğdirmiş olan Tang İmparatorluğu ve An Lushan İsyanı ile zayıflamasından ve Tang’ın gücünün erimesinden bahsedeceğiz. 550 yılı civarlarında Çin üç hanedan tarafından yönetilmekteydi. Bunlar Güney Liang, Batı Wei ve Kuzey Qi’ydi. Güney Liang diğerlerini yabancı olarak görüyordu. Güneyliler kuzeylileri aşağılıyor, kuzeyliler de buna çok alınıyorlardı.
Batı Wei generali Hou Jing ve Güney Liang hükümdarı Liang Wudi’nin oğlu Jian birleşerek Liang Wudi’nin üstüne yürüdü. O da teslimiyeti kabul etti ve tahta Jian geçti. Ancak bir yıl tahtta kalabildi. Güney Liang kısa zamanda üçüncü kralını tahta çıkarmıştı. Ancak 557’de bir general tahtı ele geçirdi ve Güney Chen hanedanının kurucusu oldu. Başka bir general de Batı Wei’ye son vererek Kuzey Zhou hanedanlığını kurdu. 577 yılında Kuzey Zhou, Kuzey Qi’ye son verdi. Çin ikiye ayrıldı: Kuzey Zhou ve Güney Chen.
582 yılında Güney Chen tahtına “hovarda ve alakasız” bir kral geçti. Kuzey Zhou hükümdarı Sui Wendi bu fırsatı değerlendirerek Güney Chen’e savaş açtı ve Güney Chen’i devirmeyi başardı. Çin, Sui Wendi önderliğinde birleşti. Wendi’nin oğlu Sui Yangdi zamanında bir general isyan etti. 618 yılında tahtı ele geçiren general, Tang hanedanlığının kurucusu olarak İmparator Gaozu adıyla tahta çıktı. Çin, Tang yönetiminde yüzyıllar boyunca kaldı.
712 yılında tahta çıkan İmparator Tang Xuanzong 40 yıl tahtta kaldı ve Tang’a en parlak dönemini yaşattı. Bundan dolayı Parlak İmparator olarak adlandırıldı. Fakat Parlak İmparator oğlunun eşi Yang Guifei’ye kafayı takmıştı. Oğlunu zorla boşatıp Guifei’yi kendine aldı. Yang Guifei’nin kuzeni Yang Guozhong giderek güç sahibi olmaya başladı. Fakat Guifei, ordu subayı olan An Lushan’a düşkündü. Parlak İmparator da her şeyden habersiz An Lushan’ı daha fazla yetki sahibi yaptı. Bakanı Zhang Jiuling’i görevinden aldı ve yerine Li Linfu’yu getirdi.
Tang İmparatorluğu ve Diğer İmparatorluklar
750’li yıllara gelindiğinde Çin büyük bir tehdit altındaydı. Tibet İmparatorluğu ile yapılan barış çökmüştü. Araplar batıdan ilerlerken Tang’a bağlı Nanzhao Krallığı da isyan ederek güneyden, bunların yanı sıra Kitanlar da kuzeyden istilaya başlamışlardı.
Nanzhao Krallığı 754’te ikinci kez Tang’a karşı zafer kazandı. Bu zafer An Lushan’ın işine yaradı. 755’te An Lushan kendini açıkça Parlak İmparator’un rakibi ilan etti ve Fanyang’ı başkent yaptı. Parlak İmparator, General Gao Xianzhi’yi An Lushan’ın üzerine gönderdi. Ancak general başarılı olamadı ve imparator generali öldürdü. 756 Temmuz’unda Tang ordusu, An Lushan karşısında yeniden yenilgiye uğradı. Tang İmparatorluğu’nun başkenti olan Chang’an’ı savunacak kimse kalmamıştı. Parlak İmparator kaçtı. An Lushan “hiçbir direnişle karşılaşmadan” kente girdi.
Parlak İmparator kaçarken kraliyet muhafızları yenilgiden bakan Yang Guozhong’u sorumlu tuttular ve oğluyla birlikte onu öldürdüler. Guozhong iktidara Yang Guifei sayesinde yükselmişti. Bu yüzden muhafızlar imparatordan onu teslim etmesini istediler. Fakat İmparator bunu reddetti ve saray hadımağalarından birine kadını öldürmesini emretti. Ama kızgın askerler tarafından öldürülmesine razı olmamıştı. Parlak İmparator, Chengdu kentine sığınmıştır. İmparatorun oğlu Suzong, 756’da babasını tahttan feragate zorladı ve tahta çıktı.
İmparator Lushan
An Lushan, Yan adıyla kendini imparator ilan etmiştir, fakat suratında çıbanların çıktığı bir hastalığa yakalanmıştır. Hastalık onu asabi ve paranoyak bir hâle getirdi. Bu nedenle An Lushan çevresindekilere aylar boyunca acımasız davranmıştır. 757 yılında bu acımasızlığa son vermek isteyen ev hizmetkârlarından biri tarafından öldürüldü. An Lushan’ın oğlu bayrağı devraldı fakat İmparator Tang Suzong Chang’an’a girdi ve kalan asileri kentten sürdü. 762’te Tang Suzong kalp krizinden öldü ve yerine oğlu Tang Daizong geçti. 763’te An Lushan İsyanı’nın kalıntılarını temizlemeyi başardı. Ancak iş işten geçmişti. Aynı zamanda Tang İmparatorluğu artık zayıflamış ve “uluslararası alanda korkulan gücü sona ermişti.” Tang Daizong 779’da öldü. Öldüğünde Tang’ın Orta Asya’daki bütün topraklarını kaybetmişti.
An Lushan İsyanı hem An Lushan için hem de Parlak İmparator için kötü bitti. İsyandan sonra Tang İmparatorluğu daha da zayıflamaya başladı. Tibetler Chang’an’a kadar gelip kenti yağmalarken Uygurlar da kuzey ve kuzeybatıdan akınlara başlamıştı.
