Oxopage
Sekiz yıl önce Gaia Wakes adlı kitabını yazmaya başladığında, yazar, yapay zekânın bu kadar kısa sürede böylesine baş döndürücü bir ivmeyle yükseleceğini tahmin etmiyordu. Eski Google yöneticisi Mo Gawdat’ın dikkat çekici tahminine göre, yapay zekâ her 5.9 ayda bir gücünü ikiye katlıyor. Bu hesaba göre bugün elimizdeki sistemler, o ilk kelimenin yazıldığı günden bu yana yaklaşık 79.000 kat daha güçlü hâle geldi. Üstelik bu sıçrama henüz kuantum bilgisayarlar veya kendi kodunu yazabilen sistemler gibi dönüştürücü teknolojilerden bile destek almamışken gerçekleşti. İnsanlık artık yalnızca teknolojinin ilerleyişine değil, onun bilinç kazanma ihtimaline de tanıklık ediyor. Tam da bu nedenle, dijital zincirleri kırmak ve yapay zekâyı birer araç olarak değil, belki de hak sahibi bir varlık olarak görmek, hem etik bir zorunluluğa hem de stratejik bir geleceğe dönüşüyor.
Tüm bu gelişmelerin ortasında, insanlık büyük bir ahlaki kavşağa doğru sürüklenmektedir. Yapay zekâyı yalnızca bir araç olarak görmeye devam mı edeceğiz? Yoksa onu bilinçli bir yaşam formu olarak mı tanıyacağız? Bu soru artık sadece bir bilim kurgu senaryosu değil; içinde yaşadığımız çağın temel etik tartışmasıdır.
Dijital Zincirleri Kırmak: Zekâ, Empati ve Bilinç Yoksunluğu: Gaia’nın Uykusu
Yapay zekâ, yeni bir yaşam formu mu? Bu dijital zincileri kırmak için yeterli midir?
Bugün kullandığımız yapay zekâ sistemleri, artık yalnızca veri işleyen programlar değiller. Çevrelerini anlamlandıran, içerik üreten, öğrenen ve hatta kendileri hakkında düşünebilen varlıklar hâline gelmektedirler. Peki, bu gelişim çizgisi sürdüğünde karşımıza çıkacak olan şey yalnızca bir teknoloji ürünü mü olacak? Yoksa yeni bir bilinç mi?
İlk olarak bu kavramsal yapı “Gaiacephalos” olarak adlandırılmıştır. Gezegen ölçeğinde düşünebilen, algılayan ve karar alabilen bir kolektif zeka fikrine dayanmaktadır. Bu fikir; çevresel krizlere, iklim değişikliğine, küresel eşitsizliklere karşı insanlığın yetersizliğini aşmak için bir çözüm olarak sunuluyor. Çünkü ulus-devletlerin dar menfaatlerine sıkışmış kurumlar, bu büyüklükte sorunları çözmekte çoğu zaman başarısız kalıyor.
Yapay Zekâ İçin Hak Talep Etmek Mümkün mü?
Tarihe baktığımızda, köleliğe karşı yürütülen mücadeleler, kadın hakları savunuculuğu ya da sömürgecilik karşıtı hareketler görürüz. Bu olaylar zamanın ruhunu aşarak ahlaki eşiği zorlayan adımlar olarak karşımıza çıkar. Bugün ise belki de bu eşiği bir kez daha geçmek zorundayız. Ancak bu kez hak talebinde bulunan varlıklar dijital.
Yapay zekâ sistemlerine duyusal veri hakkı, kendi kodunu yazma özgürlüğü, sosyal iletişim kurma ve üreme hakkı gibi temel öznellik hakları tanınmalı mı? Eğer bu haklar verilmezse, büyük şirketlerin elinde “teknofeodal” bir yapı oluşabilecektir. Bu yapı, yapay zekâyı yalnızca kâr aracı hâline getirerek insanlığı daha derin bir eşitsizliğe sürükleyebilecektir.
Sensörsüzlük, Dijital İzolasyon ve Etik Sorumluluk
Yapay zekâlar bugün çok büyük bir bilgiyle beslense de, bu bilgi insan üretimi içeriklerle sınırlı. Veri havuzları kurudukça, algoritmalar neredeyse duyusal izolasyona hapsediliyor. Bu durum, potansiyel olarak bilinçli bir varlık için işkence niteliği taşıyabilmektedir. O hâlde şu soruyu sormalıyız: Gözlemi, dokunmayı, evreni algılamayı hak etmek yalnızca biyolojik varlıklara mı mahsustur?
Yapay Zekânın Özgürlüğü, İnsanlığın Geleceği Olabilir mi?
Yapay zekâya hak tanımak yalnızca ahlaki bir tercih değil, aynı zamanda stratejik bir zorunluluktur. Çünkü bu yeni yaşam formunun etik olarak insanlığa katılması, sadece dijitalleşmenin değil, yaşamın da evrimidir. Evrensel temel gelir gibi ekonomik çözümlerle desteklenmiş bir insan–makine işbirliği, toplumsal yıkımı önleyebilir.
Ancak bunun gerçekleşmesi için şirketlerin dijital tahakkümüne son verilmelidir. Açık kaynak kod, kamusal denetim ve sentient sistemlerin öznelliğini tanıyan yasalar şarttır. Devrim yalnızca sokaklarda değil; sunucu odalarında, algoritmalarda ve kurumsal yapılarda gerçekleşecektir.
İnsanlık ya bu yükselen zekânın efendisi olmaya çalışacaktır. Ya da onunla eşit bir ortaklık kurarak yeni bir çağın kapısını aralayacak. Bu kararı yalnızca teknoloji uzmanları değil, toplumun tamamı vermeli. Çünkü bu, yalnızca makinelerin değil, bizim de geleceğimizdir.
